Page 8 - :: สมุดภาพอุดรธานี ::
P. 8
ค�าน�า
้
่
ิ
่
้
ั
อดรธานี แปลวาเมองทางทศเหนือ ตวเมองอดรธานีอยใตจังหวดหนองคาย ซึงอยใตนครหลวง
ื
ั
ื
ุ
ุ
ู
่
ู
่
เวียงจันทน์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวอีกที เมืองเล็กเมืองน้อยแถบน้แต่เดิมข้นกับ
ึ
ี
เวียงจันทน์เพราะอยู่ไม่ไกลกัน
ปัจจุบันอุดรธานีหรือที่เรียกกันสั้นๆ ว่า อุดร เป็นเมืองขนาดใหญ่มาก แบ่งการปกครองออก
ู
เป็นอ�าเภอถึง ๒๐ อ�าเภอ ถนนหนทางมีมากมายหลายสาย ผ้คนและตึกรามบ้านช่องอย่กันอย่าง
ู
หนาแน่น บ้านเมืองทันสมัย จนคนฝั่งลาวนิยมขับรถข้ามมาเที่ยวในอุดรเป็นประจ�า
อุดรธานีมีประวัติศาสตร์อันเก่าแก่และยาวนานหลายพันปี เห็นได้จากการค้นพบภาชนะดินเผา
อายุประมาณ ๕,๐๐๐ ปีที่บ้านเชียง อ�าเภอหนองหาน และค�าขวัญที่กล่าวว่า
“กรมหลวงประจักษ์ฯ สร้างเมือง ลือเลื่องแหล่งธรรมะ
อารยธรรมห้าพันปี ธานีผ้าหมี่ขิด
ธรรมชาติเนรมิตทะเลบัวแดง แรงศรัทธาศรีสุทโธปทุมมาค�าชะโนด”
พื้นที่ตัวเมืองอุดรธานี เดิมเรียกว่า บ้านเดื่อหมากแข้ง หรือหมากแข้ง
หนังสือช่อ “พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ผู้ถวายชีวิตรักษาแผ่นดินอีสาน”
ื
ื
โดยณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม และบรรเจิด อินทุจันทร์ยง พิมพ์เม่อ พ.ศ. ๒๕๒๓ หน้า ๔๑ กล่าวว่า พระบาท
ู
ึ
สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอย่หัวโปรดเกล้าฯ ให้กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (ต้นสกุล ทองใหญ่) ข้นไป
เป็นข้าหลวงต่างพระองค์ ส�าเร็จราชการมณฑลอุดรเป็นคนแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๔ เพราะสมัยนั้นไทย
ก�าลังมีปัญหาเขตแดนกับฝรั่งเศสที่ก�าลังแผ่ขยายอาณานิคมอย่างน่าเป็นห่วง
ี
ทีแรกเสด็จไปประทับท่หนองคายก่อน ต่อมาจึงย้ายมา “ประทับท่บ้านหมากแข้ง (มะเขือพวง)
ี
ในมณฑลอุดร” ดังรายละเอียดในประชุมพงศาวดารภาคที่ ๗๔
่
ั
ื
ี
่
ู
้
ื
ื
ั
ี
้
้
้
หมากแขงในท่นโดยสรปคอคอมะเขอยกษ์ ตนสงกวามะเขอธรรมดา มตวอยางปลกใหเหน
ื
ุ
็
ี
ู
ท่หน้าพิพิธภัณฑ์ไทยพวน อ�าเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี แต่คนท่วไปไม่ได้สนใจสอบความว่าหมากแข้ง
ี
ั
ื
ื
คือต้นอะไรแน่ บ้างก็ว่ามะเขือพวง บ้างก็ว่าอย่างอ่น จนเม่อคณะท�าสมุดภาพอุดรธานีไปถึงพิพิธภัณฑ ์
ไทยพวน เห็นต้นมะเขือใหญ่ จึงถ่ายรูปมาสอบทานดู จึงพบว่านั่นคือหมากแข้งของจริง
หลักฐานส�าคัญที่ช่วยยืนยันก็คือหนังสือชื่อ “สมุดภาพ ๑๓๐ ปี กระทรวงมหาดไทย ๒๔๓๕ -
๒๕๖๕ เล่ม ๑” ที่กระทรวงมหาดไทยจัดพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๕
จะเห็นว่าในหน้า ๒๓๑ มีรูปต้นหมากแข้งท�าด้วยเงินและทองอย่างประณีต ขึ้นอยู่ในกระถาง
รูปกลอง ปัจจุบันต้นหมากแข้งน้เป็นสมบัติของหอสมุดด�ารงราชานุภาพ กรมศิลปากร จารึกโคลงส่สุภาพ
ี
ี
ที่เขียนก�ากับไว้บนกระถางมีเนื้อความว่า
“แถลงนามศัพท์ “หมากแข้ง” เขตร์สถาน นี้ฤๅ
คือมะเขือพวงกาล ก่อนไซ้
ต้นไม้ยิ่งปานราน ล�าสลัก
สมมตินามเฌอใช้ ชื่อบ้านปางปฐม”
ี
ื
ั
ี
แปลว่า ขอแถลงท่มาของค�าศพท์ “หมากแข้ง” อันเป็นช่อของแถบถินนี้ว่า คอต้นท่แต่ก่อน
ื
่
ทางพื้นถ่นเรียกว่ามะเขือพวงต้นท่มีขนาดใหญ่ย่ง จึงสมมติเอาช่อต้นไม้ (ค�าว่า เฌอ แปลว่าต้นไม้)
ิ
ิ
ื
ี
มาเป็นชื่อบ้านเมือง
6 สมุดภาพอุดรธานี
