Page 10 - :: สมุดภาพอุดรธานี ::
P. 10
พื้นภูมิเมืองอุดรธานี
โดย นายหัตธไชย ศิริสถิตย์
ี
จังหวัดอุดรธานี เป็นจังหวัดขนาดใหญ่ท่ตั้งอยู่บริเวณตอนบนของภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ หรือท่เรียกว่า
ี
อีสานเหนือ ห่างจากกรุงเทพมหานครตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข ๒ หรือถนนมิตรภาพ เป็นระยะทางประมาณ ๕๖๒ กิโลเมตร
จังหวัดอุดรธานีมีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดหนองคายทางทิศเหนือ ติดต่อกับจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดกาฬสินธุ์ทางทิศใต้
�
ติดต่อกับจังหวัดสกลนครทางทิศตะวันออก และติดต่อกับจังหวัดเลยและหนองบัวลาภูทางทิศตะวันตก ภูมิประเทศของ
ั
จังหวัดอุดรธานีต้งอยู่ในบริเวณแอ่งสกลนคร พื้นท่ส่วนใหญ่เป็นพื้นท่ราบ มีแนวเทือกเขาภูพานน้อยวางตัวเป็นแนวยาวใน
ี
ี
แนวทิศเหนือใต้ของจังหวัดและถือเป็นเส้นกั้นเขตแดนธรรมชาติกับจังหวัดข้างเคียง
จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์และการขุดค้นทางโบราณคดี พบว่าในบริเวณพื้นที่ของจังหวัดอุดรธานีในปัจจุบันได้มี
มนุษย์ตั้งถิ่นฐานมาอย่างยาวนาน จากการขุดพบโครงกระดูก ภาชนะดินเผาลายเขียนสีและโบราณวัตถุอื่นๆ ที่บ้านเชียง ต�าบล
บ้านเชียง อ�าเภอหนองหาน และร่องรอยภาพเขียนสีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่ปรากฏเป็นภาพฝ่ามือ ภาพมนุษย์ ภาพสัตว์และ
�
ี
�
ึ
ภาพรูปทรงเรขาคณิต พบในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท อาเภอบ้านผือ ซ่งเป็นหลักฐานท่ทาให้เห็นว่าในบริเวณ
จังหวัดอุดรธานีได้มีมนุษย์อาศัยอยู่มาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์อย่างน้อยเมื่อประมาณ ๕,๐๐๐ ปีมาแล้ว
ื
เม่อเข้าสู่สมัยประวัติศาสตร์ราวพุทธศตวรรษท่ ๑๒ - ๑๖ ชุมชนเร่มมีการรวมกลุ่มกันเป็นชุมชนขนาดใหญ่ มีการติดต่อ
ิ
ี
กับชุมชนภายนอก พบว่ามีการรับอิทธิพลของพระพุทธศาสนาในวัฒนธรรมทวารวดีเข้ามา ดังปรากฏสถานที่ประกอบพิธีกรรม
ี
ทางศาสนาท่มีการปักใบเสมาหินทรายเพื่อแสดงถึงเขตพื้นท่ศักด์สิทธ์ เช่นกลุ่มใบเสมาหินทรายในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์
ี
ิ
ิ
ภูพระบาท กลุ่มใบเสมาหินทรายวัดโนนศิลาอาสน์วนาราม กลุ่มใบเสมาหินทรายวัดพระพุทธบาทบัวบาน ในอาเภอบ้านผือ และ
�
กลุ่มใบเสมาหินทรายวัดพระธาตุดอนแก้ว อ�าเภอกุมภวาปี อีกทั้งพบพระพุทธรูปศิลปะทวารวดีเช่นพระพุทธรูปหินทรายที่พบ
ในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาทและพระพุทธรูปหินทรายปางสมาธิ ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ท่วัดศรีสระแก้ววราราม
ี
บ้านนาอ้ายใหญ่ อ�าเภอกุดจับ
ี
ในราวพุทธศตวรรษท่ ๑๖ - ๑๘ อาณาจักรขอมหรืออาณาจักรเขมรโบราณได้ขยายอิทธิพลเข้ามาสู่บริเวณภาคตะวันออก
เฉียงเหนือของไทยในปัจจุบัน ท�าให้พบร่องรอยวัฒนธรรมเขมรในพื้นที่อุดรธานีที่ส�าคัญหลายแห่ง อาทิ ปรางค์กู่แก้ว ตั้งอยู่ที่
�
�
วัดกู่แก้วรัตนาราม ตาบลบ้านจีต อาเภอกู่แก้ว เป็นศาสนสถานก่อด้วยศิลาแลง สันนิษฐานว่าเป็นศาสนสถานประจ�าอโรคยาศาลา
ั
ี
หรือโรงพยาบาล เมืองโบราณหนองหาน ต้งอยู่บริเวณตัวอาเภอหนองหาน เป็นเมืองโบราณท่มีผงเมองรูปสเหล่ยมตามแบบ
ี
ี
�
ั
่
ื
ี
ี
ึ
�
อารยธรรมเขมร มีคูนาและคันดินล้อมรอบเมือง การวางผังเมืองในลักษณะน้เป็นหน่งในสองแห่งท่ค้นพบในบริเวณแอ่งสกลนคร
้
คือที่เมืองโบราณหนองหานแห่งนี้และเมืองโบราณสกลนคร อ�าเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร
ภายหลังเม่ออาณาจักรเขมรเส่อมอานาจลงเม่อปลายพุทธศตวรรษท่ ๑๘ อาณาจักรล้านช้างได้ขยายดินแดนเข้ามา
ื
ื
�
ื
ี
ครอบคลุมในบริเวณลุ่มน�้าโขง ในราว พ.ศ. ๒๑๐๓ พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชทรงย้ายเมืองหลวงจากเมืองหลวงพระบางมาตั้งที่
นครเวียงจันทน์ พร้อมกับทรงให้มีการท�านุบ�ารุงพระพุทธศาสนา ศิลปกรรม วัฒนธรรม ส่งผลให้วัฒนธรรมล้านช้างเจริญรุ่งเรือง
เป็นอย่างมากในเวลานั้น
บริเวณพื้นท่ของอุดรธานีจึงได้กลายเป็นส่วนหน่งของวัฒนธรรมล้านช้าง ดังปรากฏหลักฐานสาคัญกระจายอยู่หลาย
ี
�
ึ
แห่ง อาทิ อูบมุงครอบรอยพระพุทธบาท วัดพระพุทธบาทบัวบาน ต�าบลเมืองพาน อ�าเภอบ้านผือ พระธาตุดอนแก้ว วัดมหาธาตุ
เจดีย์ ต�าบลกุมภวาปี อ�าเภอกุมภวาปี พระธาตุบ้านหนาด วัดพระธาตุบ้านหนาด ต�าบลนาบัว อ�าเภอเพ็ญ พระธาตุนางเพ็ญ
�
�
วัดเกาะแก้ว ตาบลเพ็ญ อ�าเภอเพ็ญ พระธาตุวัดศรีเจริญโพนบก ตาบลบ้านธาตุ อ�าเภอเพ็ญ พระพุทธรูปศิลปะล้านช้าง วัดจาปา
�
บ้านนาพู่ ต�าบลนาพู่ อ�าเภอเพ็ญ พระพุทธรูปศิลปะล้านช้าง วัดโพธิ์ชัย บ้านดอนแตง ต�าบลนาข่า อ�าเภอเมืองอุดรธานี เป็นต้น
ปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๓ เมื่ออาณาจักรล้านช้างอ่อนแอลง ท�าให้อิทธิพลวัฒนธรรมล้านช้างเริ่มเสื่อมลงจากดินแดน
ภาคอีสาน และภายหลังศึกเจ้าอนุวงศ์สิ้นสุดลงใน พ.ศ. ๒๓๗๑ บริเวณพื้นที่ที่อยู่ในอิทธิพลของราชส�านักเวียงจันทน์ ซึ่งรวมถึง
บริเวณพื้นที่ของจังหวัดอุดรธานีในปัจจุบันก็ถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของราชส�านักสยามนับแต่นั้น
ั
คร้น พ.ศ. ๒๔๒๘ เกิดเหตุพวกฮ่อได้เข้ามาปล้นสะดมประชาชนและเข้ายึดเมืองหัวพันห้าท้งหก พระบาทสมเด็จ
ั
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นายพันเอก พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหม่นประจักษ์ศิลปาคม ยกทัพ
ื
ั
ไปปราบฮ่อในแขวงเมืองพวน โดยได้ตั้งกองบัญชาการอยู่ ณ เมืองหนองคาย คร้นเหตุการณ์เรียบร้อยเป็นปกติแล้ว จึงทรง
พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กองทัพของกรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคมกลับคืนมายังกรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๐
8 สมุดภาพอุดรธานี
