Page 9 - :: สมุดภาพสงขลา ::
P. 9
พู้�นภูมูิเมู้องสงขิลา
ชุุมชุนรุุ่�นแรุ่กของสงขลา สทิิงหม้อ สทิิงพรุ่ะ พะโคะ
เชื่่�อกัันว่่าชืุ่มชื่นขนาดใหญ่่ในจัังหว่ัดสงขลาเกัิดข้�น ต่ัว่เม่อง ต่ำบ้ลบ้่อยางในป็่จัจัุบ้ัน) แต่่บ้ริเว่ณ์นั�นม่ป็่ญ่หา
แห่งแรกัที่่�บ้้านสที่ิงหม้อ เป็็นชืุ่มชื่นที่่าเร่อชื่ายฝั่่�งที่ะเลสาบ้ เร่�องกัันดารน�ำสำหรับ้อุป็โภค้และไม่สามารถืขยายเป็็นเม่อง
สงขลา ชื่าว่เม่องม่อาชื่่พที่ำกัารค้้าและหาป็ลา ต่่อมาสที่ิงหม้อ ขนาดใหญ่่ได้ ถื้ง พ.ศู. ๒๓๘๕ สมัยรัชื่กัาลที่่� ๓ จั้งม่กัารย้าย
เส่�อมโที่รม เกัิดชืุ่มชื่นขนาดใหญ่่กัว่่าค้่อ เม่องสที่ิงพระ เม่องค้รั�งใหญ่่มาต่ั�ง ณ์ สงขลาป็่จัจัุบ้ัน
เป็็นศููนย์กัลางกัารป็กัค้รองดินแดนรอบ้ที่ะเลสาบ้ต่ั�งแต่่ ม่กัารสร้างป็้อมและกัำแพงอย่างมั�นค้ง แม้ไม้ชื่ัยพฤกัษ์
ระหว่่างพุที่ธศูต่ว่รรษที่่� ๑๒-๑๙ ชื่าว่เม่องนับ้ถื่อศูาสนา หลักัเม่องกั็เป็็นของพระราชื่ที่านมาจัากักัรุงเที่พมหานค้ร
พราหมณ์์ ม่หลักัฐานที่างโบ้ราณ์ค้ด่ป็รากัฏอยู่มากัมาย หลังจัากันั�นสงขลากั็เจัริญ่ข้�นอย่างรว่ดเร็ว่ ที่ั�งแข่งขันกัับ้
ป็ลายพุที่ธศูต่ว่รรษที่่� ๑๙ ชื่่�อเม่องสที่ิงพระเริ�มเล่อน เม่องนค้รศูร่ธรรมราชื่ด้ว่ย หากัที่่านอ่านพงศูาว่ดารภาค้ที่่� ๕๓
หายไป็ ชืุ่มชื่นแห่งใหม่ค้่อ เม่องพัที่ลุงที่่�พะโค้ะ (หมายถื้งพัที่ลุง ซึ่้�งกัล่าว่ถื้งกัารรับ้เสด็จัรัชื่กัาลที่่� ๔ ในค้ราว่เสด็จัป็ระพาส
ฟากัที่่�ต่ั�งอยู่แถืบ้ว่ัดพะโค้ะ อำเภอสที่ิงพระในป็่จัจัุบ้ัน) เริ�ม นค้รศูร่ธรรมราชื่กัับ้สงขลาเม่�อ พ.ศู. ๒๔๐๒ นั�น จัะเห็นว่่า
เจัริญ่ข้�นมาแที่น และกัลายเป็็นศููนย์กัลางสำค้ัญ่ของชืุ่มชื่นที่่� ฝั่่ายสงขลาเอาจัริงเอาจัังในกัารรับ้เสด็จัมากั
นับ้ถื่อพระพุที่ธศูาสนาลัที่ธิลังกัาว่งศู์ แต่่ป็่ญ่หาที่่�เม่องพัที่ลุง เป็็นทิ่�ตั้้�งมณฑลและเป็็นจ้งหวั้ด
ที่่�พะโค้ะต่้องป็ระสบ้กั็ค้่อป็่ญ่หากัารคุ้กัค้ามจัากัโจัรสลัดมลายู เม่�อม่กัารป็ฏิรูป็กัารป็กัค้รองในสมัยรัชื่กัาลที่่� ๕
ซึ่้�งยกักัำลังเข้าป็ล้นเม่องพัที่ลุงและนค้รศูร่ธรรมราชื่หลายค้รั�ง ฝั่่ายรัฐบ้าลเล่อกัเม่องสงขลาเป็็นที่่�ต่ั�งของที่่�ว่่ากัารมณ์ฑล
ระหว่่างพุที่ธศูต่ว่รรษที่่� ๒๐-๒๒ โจัรพว่กัน่�เข้าที่ำลายว่ัดว่า นค้รศูร่ธรรมราชื่ และเริ�มส่งพระว่ิจัิต่รว่รสาสน์ (ป็่�น สุขุม
อารามที่ำให้เกัิดค้ว่ามระส�ำระสาย ที่ำให้เม่องพัที่ลุงที่่�พะโค้ะ ภายหลังเป็็นเจั้าพระยายมราชื่) ลงมาเป็็นข้าหลว่งพิเศูษ
จัำเป็็นต่้องพ้�งพากัรุงศูร่อยุธยามากัข้�น ว่่าราชื่กัารในป็ี พ.ศู. ๒๔๓๘ ป็ีรุ่งข้�นเป็็นข้าหลว่ง หร่อสมุห
สงขลารุ่ิมเขาแดง เที่ศูาภิบ้าลมณ์ฑลนค้รศูร่ธรรมราชื่
ระหว่่าง พ.ศู. ๒๑๖๒ -๒๒๒๓ (๖๑ ป็ี) ชืุ่มชื่นบ้ริเว่ณ์ (เริ�มต่ั�งมณ์ฑลต่่าง ๆ นับ้แต่่ พ.ศู. ๒๔๓๙ เฉพาะ
เขาแดงเจัริญ่ข้�น กัลายเป็็นเม่อง “สงขลาริมเขาแดง” (ใกัล้ มณ์ฑลนค้รศูร่ธรรมราชื่ นั�นป็ระกัอบ้ด้ว่ยเม่องต่่าง ๆ ค้่อ
บ้ริเว่ณ์แพขนานยนต่์ป็่จัจัุบ้ัน) ม่ชื่่�อป็รากัฏบ้นแผนที่่�ในนาม สงขลา นค้รศูร่ธรรมราชื่ พัที่ลุง ป็่ต่ต่าน่ ยะลา ยะหริ�ง ระแงะ
Singora และนามใกัล้เค้่ยง แต่่ต่กัอยู่ภายใต่้กัารป็กัค้รองของ รามันห์ สายบุ้ร่ หนองจัิกั) สถืานที่่�ที่ำกัารค้่อจัว่นเกั่าของ
พว่กัมลายู กัระที่ั�งกัรุงศูร่อยุธยาต่้องเข้าป็ราบ้ป็รามด้ว่ยกัำลัง ต่ระกัูล ณ์ สงขลา ซึ่้�งป็่จัจัุบ้ันกัลายเป็็นพิพิธภัณ์ฑสถืาน
ที่หารจันราบ้ค้าบ้ใน พ.ศู. ๒๒๒๓ หลังจัากันั�นเม่องสงขลา แห่งชื่าต่ิ สงขลา (เป็ิดเป็็นพิพิธภัณ์ฑสถืานเม่�อ พ.ศู. ๒๕๒๕)
เกั่ากั็ร้างไป็เกั่อบ้หน้�งศูต่ว่รรษ เน่�องจัากักัรุงศูร่อยุธยาม่ ระหว่่าง พ.ศู. ๒๔๕๓ - ๒๔๕๘ เจั้านายในพระ
นโยบ้ายฟ้�นฟูเม่องพัที่ลุงข้�นมาเป็็นศููนย์กัารป็กัค้รองแที่น ราชื่ว่งศู์จัักัร่องค้์หน้�งค้่อ พลเอกั สมเด็จัพระเจั้าบ้รมว่งศู์เธอ
ถื้งสมัยธนบุ้ร่และรัต่นโกัสินที่ร์ สงขลาจั้งกัลายเป็็น เจั้าฟ้ากัรมหลว่งลพบุ้ร่ราเมศูว่ร์ (ต่้นราชื่สกัุล ยุค้ล) ที่รงลง
ศููนย์กัารป็กัค้รองอ่กัค้รั�งหน้�ง เม่�อชื่าว่เม่องเชื่่�อสายจั่น มาเป็็นข้าหลว่งต่่างพระเนต่รพระกัรรณ์รัชื่กัาลที่่� ๔ -๖ ใน
เข้ามาม่บ้ที่บ้าที่ และสมเด็จัพระเจั้ากัรุงธนบุ้ร่ที่รงแต่่งต่ั�ง ฐานะสมุหเที่ศูาภิบ้าลมณ์ฑลนค้รศูร่ธรรมราชื่ และนับ้แต่่
ให้จั่นเหย่�ยง แซึ่่เฮา (ต่้นต่ระกัูล ณ์ สงขลา) เป็็นผู้สำเร็จั พ.ศู. ๒๔๕๘ - ๒๔๖๘ เป็็นอุป็ราชื่ป็่กัษ์ใต่้ ซึ่้�งม่อำนาจับ้ังค้ับ้
ราชื่กัารเม่องนับ้ต่ั�งแต่่ พ.ศู. ๒๓๑๘ (อ่านรายละเอ่ยดได้จัากั บ้ัญ่ชื่ามณ์ฑลสุราษฎร์ธาน่ มณ์ฑลป็่ต่ต่าน่ และมณ์ฑล
พงศูาว่ดารภาค้ที่่� ๓ และ ๔๓ เป็็นอาที่ิ) นค้รศูร่ธรรมราชื่ รว่มเว่ลาป็ระที่ับ้ที่่�สงขลานานถื้ง ๑๕ ป็ี
ย้้าย้เมืองข้ามฟากจากแหลมสนมาบ่�อย้าง ใน พ.ศู. ๒๔๕๙ รัชื่กัาลที่่� ๖ โป็รดเกัล้าฯ ให้เป็ล่�ยน
ในระยะแรกัต่ัว่เม่องสงขลา (ยุค้จั่นเหย่�ยง) ต่ั�งที่่� สถืานะของ “เม่อง” เป็็น “จัังหว่ัด” เม่องสงขลาจั้งกัลายเป็็น
บ้ริเว่ณ์แหลมสน (ไม่ไกัลจัากัต่ัว่เม่องเขาแดงของแขกั ม่ว่ัด จัังหว่ัดนับ้ต่ั�งแต่่ป็ีนั�น จันถื้ง พ.ศู. ๒๔๗๕ รัฐบ้าลยุบ้มณ์ฑล
สุว่รรณ์ค้่ร่ ว่ัดบ้่อที่รัพย์ เป็็นที่่�สำค้ัญ่ อยู่ฝั่่�งต่รงกัันข้ามกัับ้ ต่่าง ๆ ที่ั�งหมด ให้ค้งไว่้เฉพาะจัังหว่ัดมาต่ั�งแต่่นั�น
นายเอนกั นาว่ิกัมูล เร่ยบ้เร่ยง
สืมุดภาพิสืงขลา 7
