Page 8 - :: สมุดภาพเชียงใหม่ ::
P. 8
พูื้นภูมูินค์รเชัียงใหมู่
รั้องศิาสืตุรั้าจัารั้ย์สืมโชื่ตุิ อ๋องสืกุล
นค์รเชัียงใหมู่เป็นศูนย์กัลางแห่งอาณาจัักัรล้านนา ต์ั้งแต์่ ทั้งนี้ รัฐบาลสยามูได้ปฎิิรูปกัารปกัค์รองมูาต์ั้งแต์่รัชักัาล
พู.ศ. ๑๘๓๙ นับจันถ่่งปัจัจัุบันมูีอายุ ๗๒๘ ปี โดยมูีราชัวิงศ์ ที� ๕ ทรงจััดพูิธีมูงค์ลราชัาภิเษ์กัค์รั้งที� ๒ เมูื�อ พู.ศ. ๒๔๑๖ โดย
มูังรายปกัค์รองต์ั้งแต์่ พู.ศ. ๑๘๓๙ - ๒๑๐๑ ต์่อมูาระหวิ่าง พู.ศ. ปรับกัารบริหารราชักัารแผื่นดินให้ทันสมูัยเพูื�อรับมูือกัับกัาร
๒๑๐๑ - ๒๓๑๗ กัองทัพูพูมู่ากั็เขิ้าค์วิบค์ุมูกัารปกัค์รองดินแดน เปลี�ยนแปลงขิองสังค์มูโลกั ซ่�งมูีชัาต์ิยุโรปต์ะวิันต์กัเขิ้ามูา
ล้านนา พู.ศ. ๒๓๑๗ สยามูสมูัยธนบุรีกั็เขิ้ามูาปลดปล่อย ค์รอบค์รองและปกัค์รองประเทศทางภาค์พูื้นต์ะวิันออกัไกัลเป็น
ล้านนาจัากัพูมู่าโดยค์วิามูร่วิมูมูือขิองขิุนนางท้องถ่ิ�น นำโดย ประเทศอาณานิค์มู และได้มูีกัารลงนามูในสัญญาทางพูาณิชัย์
พูระยาจั่าบ้าน (บุญมูา) เจั้ากัาวิิละและน้องชัายทั้ง ๖ ค์น หลังจัากันั้น ระหวิ่างอังกัฤษ์กัับสยามู เรียกัวิ่า สัญญาเชัียงใหมู่ (Treaty of
พูระเจั้ากัรุงธนบุรีโปรดเกัล้าฯ ให้พูระยาจั่าบ้าน (บุญมูา) ปกัค์รอง Chiengmai) เมูื�อวิันที� ๑๔ มูกัราค์มู ๒๔๑๖ เพูื�อแกั้ไขิปัญหา
เชัียงใหมู่ ในฐานะเจั้าประเทศราชัและต์ั้งเจั้ากัาวิิละเป็นพูระยา เรื�องค์นในบังค์ับขิองอังกัฤษ์มูีค์ดีค์วิามู ในโอกัาสนี้ รัฐบาลสยามู
นค์รลำปาง จั่งได้ส่งพูระนรินทรราชัเสนี (พูุ่มู ศรีไชัยยันต์์) ขิ่้นมูาเป็นขิ้าหลวิง
ค์รั้นเมูื�อเปลี�ยนมูาสู่ยุค์รัต์นโกัสินทร์ รัชักัาลที� ๑ แห่ง ๓ หัวิเมูือง (เชัียงใหมู่ ลำพููน ลำปาง) และเมูื�อมูีกัารแกั้ไขิ
ราชัวิงศ์จัักัรี ทรงพูระกัรุณาโปรดเกัล้าฯ ให้เจั้ากัาวิิละเป็นพูระยา สั ญญาเชัียงใหมู่ฉบับที� ๒ เมูื�อ พู.ศ. ๒๔๒๖ กั็ได้ส่งพูระยาราชัสัมูภากัร
มูังราวิชัิรปรากัารกัำแพูงแกั้วิ ปกัค์รองนค์รเชัียงใหมู่ และต์ั้งแต์่ (เลื�อน สุรนันท์) มูาเป็นขิ้าหลวิง ๓ หัวิเมูืองแทน ต์่อมูาจั่งได้ส่ง
พู.ศ. ๒๓๔๕ กั็โปรดเกัล้าฯ ให้เจั้ากัาวิิละเป็นพูระเจั้านค์รเชัียงใหมู่ พูระเจั้าบรมูวิงศ์เธอ กัรมูหลวิงพูิชัิต์ปรีชัากัร ขิ่้นมูาเป็นขิ้าหลวิง
มูีฐานะเป็นเจั้าประเทศราชั นับเป็นเจั้าหลวิงเชัียงใหมู่ องค์์ที� ๑ พูิเศษ์ (พู.ศ. ๒๔๒๗ - ๒๔๒๘) และเริ�มูจััดกัารปกัค์รองเพูื�อรวิมู
แห่งวิงศ์เจั้าเจั็ดต์น นับแต์่นั้นมูา นค์รเชัียงใหมู่กั็มูีเจั้าหลวิงสืบต์่อ หัวิเมูืองล้านนาเขิ้ากัับกัารบริหารราชักัารส่วินกัลางขิองสยามู
กัันเรื�อยมูาจันถ่่งเจั้าแกั้วินวิรัฐ เจั้าหลวิงเชัียงใหมู่ องค์์ที� ๙ กั็เป็น พู.ศ. ๒๔๓๕ รัฐบาลสยามูส่วินกัลางได้ปฏิรูปกัารบริหาร
อันยุต์ิต์ำแหน่งเจั้าหลวิงเชัียงใหมู่ ราชักัารแผื่นดินค์รั้งใหญ่ โดยแบ่งส่วินราชักัารใหมู่เป็น ๑๒
กัระทรวิง และแยกักัารบริหารและกัารส่วินภูมูิภาค์มูาขิ่้นกัับ
กัระทรวิงมูหาดไทย ในค์ราวินี้ จั่งได้ต์ั้งส่วินราชักัารขิ่้นใหมู่ ค์ือ
มูณฑลเทศาภิบาล และต์ั้งเมูืองในล้านนาขิ่้นเป็นมูณฑลลาวิเฉียง
(ต์่อมูาเปลี�ยนชัื�อเป็นมูณฑลพูายัพู และ พู.ศ. ๒๔๕๘ - ๒๔๖๘
ได้แบ่งกัารปกัค์รองใหมู่ โดยให้เมูืองลำปาง แพูร่ และน่าน ต์ั้งเป็น
มูณฑลมูหาราษ์ฎิร์) มูีขิ้าหลวิงเทศาภิบาลเป็นผืู้บังค์ับบัญชัาสูงสุด
โดยยังค์งให้แต์่ละเมูืองในล้านนา ยังค์งมูีเจั้าหลวิงสืบต์่อมูาจัน
สิ้นอายุขิัย กั็จัะไมู่มูีกัารแต์่งต์ั้งใหมู่
กัารปกัค์รองอาณาจัักัรล้านนาในค์รั้งนั้น อำนาจัสูงสุด
อยู่ที�เจั้าขิัน ๕ ใบ ประกัอบด้วิย เจั้าหลวิง พูระยาอุปราชั พูระยา
ราชัวิงศ์ พูระยาราชับุต์ร และพูระยาบุรีรัต์น์ ถ่ัดลงมูากั็เป็น
ค์ณะบุค์ค์ล เรียกัวิ่า เค์้าสนามูหลวิง มูี ๓๒ ค์น ประกัอบด้วิย
พูระยาสามูล้าน พูระยาแสนหลวิง พูระยาจั่าบ้าน ทำหน้าที�เป็น
ที�ปร่กัษ์าราชักัารแผื่นดิน บริหารงานต์ามูที�ได้รับมูอบหมูาย ในระดับ
ท้องถ่ิ�น มูีแค์วิ้น ปกัค์รองระดับต์ำบล แกั่บ้านหรือพู่อหลวิง
ปกัค์รองระดับหมูู่บ้าน โดยค์นในหมูู่บ้านเป็นผืู้เลือกัต์ั้งกัันเอง
ในระดับเมูือง แบ่งเป็นหัวิเมูืองชัั้นใน ขิ่้นต์รงต์่อเชัียงใหมู่ เชั่น
เชัียงดาวิ พูร้าวิ จัอมูทอง หัวิเมูืองชัั้นนอกั เชั่น เชัียงราย เชัียงแสน
เมูืองฝาง เมูืองงาย เมูืองปาย แมู่ฮี้่องสอน ขิุนยวิมู เมูืองยวิมู และ
หัวิเมูืองชัายแดน ทางทิศเหนือจัดเชัียงรุ้ง เชัียงขิวิาง ทางทิศต์ะวิันต์กั
จัดเมูืองจัวิด เมูืองทา เมูืองต์่วิน เมูืองสาด เมูืองหาง
กั่อนรัชัสมูัยพูระเจั้าอินทวิิชัยานนท์ รัฐบาลสยามูจัากั
เจ้้าพระยารัตนาธิิเบศร์ (พ่�ม ศรีไชยยันต์) ข้้าหลวงจ้ากกร่งเทพฯ คนแรกที� กัรุงเทพูฯ มูีอำนาจับังค์ับบัญชัาเมูืองเชัียงใหมู่น้อยมูากั มูีภารกัิจัที�
เข้้ามาดููแล ๓ หัวเมือง คือ เชียงใหม� ลำพูน และลำปาง
เชัียงใหมู่ หรือเมูืองประเทศราชัต์้องทำ เชั่น กัำหนดถ่ือน้ำพูิพูัฒน์
6 สืมุดภาพิเม่องเชื่่ยงใหม่
